Scheldehof & Kop van het Dok
Scheldehof & Kop van het Dok
Scheldehof & Kop van het Dok
Ouderenhuisvesting zorgt voor nieuw leven op scheepswerf De Schelde
Transformatie: van scheepswerf tot woonzorgcentrum
Toen opdrachtgever WVO Zorg op zoek was naar nieuwe huisvesting bood de gemeente Vlissingen één optie: het Scheldeterrein in de haven. Op de voormalige scheepswerf stond de in onbruik geraakte Zware Plaatwerkerij, een enorme fabriekshal en één van de erfgoediconen van de stad. Een woonzorgcentrum lijkt niet de meest logische bestemming voor een vervallen, voormalige fabrieksloods, maar WVO Zorg zag de potentie van het reusachtige gebouw én van de locatie aan de rand van het centrum van Vlissingen, en koos daarom voor renovatie en uitbreiding van het gebouw. Atelier PRO was zowel verantwoordelijk voor de herbestemming, de nieuwbouw en het interieur.
“Centraal uitgangspunt van het ontwerp van Scheldehof was dat het méér dan een gebouw moest worden, maar een plek waar het als bewoner prettig is om te verblijven én waar iets te beleven valt; een fijne omgeving die ervoor zorgt dat mensen naar je toekomen, en die tegelijkertijd een stuk stad aanheelt. Een gebouw met zorg voor de stad,” aldus Dorte Kristensen, architect-directeur atelier PRO.
De Plaatwerkerij: industrieel erfgoed in het hart van Vlissingen
De Zware Plaatwerkerij - een industriële ‘doos’ van zo’n 37.600 m3 groot - was in een zeer slechte conditie en moest daarom, op het stalen geraamte en het dak na, volledig gestript worden. Vandaaruit is het gebouw opnieuw opgebouwd, met hergebruik van zoveel mogelijk originele elementen - zoals de enorme stalen deuren, de dragers en de binnen-hijskraan. Voor het vervangende metselwerk bewust een steen gezocht die aansloot bij de oorspronkelijke uitstraling van de fabriekshal, waarbij we, voor een verbeterde lichtinval, de buitenwanden meer hebben geopend. Op de begane grond zijn een restaurant, ateliers, een bioscoop, een theater, een kapsalon en winkelruimtes gevestigd, met daaromheen de 120 kamers van de somatische en psychiatrische patiënten. Het kolossale, donkere en vervallen gebouw - waar sommige van de huidige bewoners nog gewerkt hebben – is getransformeerd naar een levendige plek voor alle inwoners van Vlissingen.
Industriële details in een nieuw interieur
De gesloten gevel van de Plaatwerkerij is opengebroken, waarbij baksteen plaats heeft gemaakt voor veel glas, en ook de oude industriële deuren zijn opengezet en ingevuld met ramen. Zo is de voormalige fabriekshal van buiten én van binnen veranderd in een transparant en uitnodigend gebouw. Een cortenstalen poort aan de dokzijde dient als de hoofdentree van het zorgcomplex. Binnen zijn drie verdiepingen woningen en vides toegevoegd die als een los meubelstuk in de enorme ruimte hangen. Alle publieke functies zijn ondergebracht op de begane grond; het restaurant is direct zichtbaar vanaf de ingang, en biedt een mix van zitmogelijkheden en uitzicht op de tuin. De algemene sfeer is industrieel, afgewisseld met blond hout, warme kleuren en oases van groen; bewaarde details zoals de binnen-hijskraan en de stalen kolommen zijn daarbij zoveel mogelijk in het zicht gelaten.
Een woonzorgcentrum waar mensen samen wonen op hun eigen plek
In de Plaatwerkerij bevinden zich de woningen voor bewoners met een somatische aandoening – mensen die chronisch ziek zijn en dus voor langere tijd in Scheldehof zullen verblijven. Voor deze groep is het belangrijk om méér te ontwerpen dan alleen een plek om te wonen, maar vooral ook een plek om elkaar te ontmoeten, om zo vereenzaming tegen te gaan. Daarom bevindt zich tussen de woningen een breed woonkamerparcours dat ruimte biedt aan ‘luie’ zitplekken, een open haard en een huiskamertafel; voor het interieur kozen we ook hier voor een afwisseling tussen warm en industrieel: blauwstalen elementen met een stoere uitstraling worden gebruikt naast zachte, met wol beklede leunstoelen. Daarnaast is het, voor het thuisgevoel, ook belangrijk dat bewoners zich hun eigen plek écht ‘eigen kunnen maken’. Daarom zijn de woningen ruim opgezet - met veel bergruimte voor mensen hun ‘hebben en houden’ - is het kleurenpalet zo neutraal mogelijk gehouden - zodat bewoners zelf de sfeer kunnen bepalen - en is er in en om de woningen veel plek voor persoonlijke spullen en kunst.
Nieuwbouw: architectuur op schaal van de Vlissingse binnenstad
De psychogeriatrische patiënten - veelal mensen met dementie - zijn gehuisvest in de nieuwbouw, die ook gebruikt wordt voor zelfstandige bewoning zonder zorg; deze opzet zorgt voor sociaal verkeer en levendigheid in het gebouw. Om het iconische beeld van de Plaatwerkerij te versterken, zijn voor de nieuwbouw contrasterende materialen gebruikt met een meer ambachtelijke look-and-feel. In de gevels zijn oude metseltechnieken toegepast, en ook de maatvoering is kleiner, als knipoog naar de oude binnenstad. Daardoor past de nieuwbouw qua uitstraling en schaal goed in de omgeving. Ook hier zijn alle functies op de begane grond publiek toegankelijk.
Ontwerpen voor mensen met dementie
Om de demente bewoners zo veel mogelijk te ondersteunen is voor psychogeriatrische afdeling gezocht naar een opzet die intuïtief herkent wordt. Daarom is iedere woning - die gedeeld word met 8 mensen - zoveel mogelijk ingedeeld als een normaal huis, met een entree, een (gezamenlijke) woonkamer, een eetkeuken en acht slaapkamers die elk zijn voorzien van een eigen badkamer. In totaal zijn er zes van dit soort huizen, die ieder hun eigen karakter hebben. De zes huizen zijn verdeeld over twee verdiepingen en liggen om een wintertuin, een binnenruimte met een buitenkarakter: via de wintertuin bereiken mensen hun woning, en ook zitten ze er in hun ‘voortuin’ of op hun balkon; daarnaast kunnen bewoners hier veilig en beschut wandelen tussen het groen. Alle woningen zijn binnendoor verbonden met de servicefuncties.
“Dit is de toekomst van de ouderenhuisvesting”
Scheldehof werd na de oplevering in 2018 door Architectenweb uitgeroepen tot hét Zorggebouw van het Jaar:
“De ruimtelijke en prikkelende omgeving is totaal anders dan je bij een woonzorgcentrum verwacht,” stelt de jury enthousiast. “De situering van het gebouw, met al deze functies in de plint, ondersteunt de verbinding met de buurt en de stad. Deze ouderen zijn niet weggestopt in het groen, maar onderdeel van het stedelijke leven[…] Wanneer ouderen moeten verhuizen naar een woonzorgcentrum, is dat nu nog te vaak een stap achteruit,” constateert de jury. “Maar dan dit… wonen in een te gek oud pand, middenin de stad, met allerlei voorzieningen in de plint die ook voor de stad te gebruiken zijn. Die laatste plek waar je woont, dat zou toch een feestje moeten zijn? Dat is dit!”
Kop van het Dok: appartementen van sociale huur tot koopwoning
Na de verbouwing en uitbreiding van de Plaatwerkerij tot woonzorgcentrum Scheldehof, ontwierp atelier PRO voor WVO Zorg ook het naastgelegen appartementencomplex Kop van het Dok. Het project bestaat uit drie woontorens van 17 verdiepingen hoog op een doorlopende plint van 3 verdiepingen. Kop van het Dok, dat geschakeld is aan Scheldehof, voegt 180 ‘gewone’ woningen toe aan het complex, die deels zo zijn ingericht dat er zorg verleend kan worden, en die bestaan uit een mix van sociale huur, middenhuur en koopwoningen.
Van ‘non-plek’ naar landmark voor Vlissingen
Door de plint sluiten de torens, ondanks hun hoogte, goed aan bij de openbare ruimte en de omliggende, lagere bebouwing van de Vlissingse binnenstad; de twee buitenste torens ‘rijzen op’ uit de plint, terwijl de middelste - en hoogste - iets terugspringt. Zo vormen de plint en de torens samen een gevarieerd geheel. Het complex bevindt zich, zoals de naam ook al aangeeft, aan de kopse kant van de historische Dokhaven. Tot voor kort werd het straatbeeld hier bepaald door achterkanten van winkels en een parkeergarage met mintgroene hekwerken. Door de nieuwe gebouwen wordt deze troosteloze ‘non-plek’ aan het oog onttrokken en krijgt het dok een visuele afsluiting die past bij de maat, de schaal én de geschiedenis van de voormalige scheepswerf. Tegelijkertijd fungeren de torens ook als een ‘marker’ voor de Dokhaven. Qua schaal sluiten ze aan bij de hoogbouw langs de boulevard - maar ze refereren ook naar de imponerende, industriële skyline van het Vlissingen van vroeger, toen de schepen op de werf hoog boven de oude binnenstad uittorenden.
Zorg voor de stad
Met de oplevering van Scheldehof en Kop van het Dok is een heel nieuw stuk stad rond het oude scheepsdok ontstaan, waar alle bewoners van Vlissingen - van jong tot oud - zich thuis kunnen voelen. Het Scheldekwartier biedt een diversiteit aan woningen voor een oudere doelgroep, van woningen waar mensen zelfstandig kunnen wonen tot woningen voor mensen die veel zorg nog hebben - en dat middenin de maatschappij.
